Extrapiramidale symptomen, ook wel door drugs veroorzaakte bewegingsstoornissen genoemd, beschrijven de bijwerkingen veroorzaakt door bepaalde antipsychotica en andere geneesmiddelen. Deze bijwerkingen zijn onder meer:
- onvrijwillige of oncontroleerbare bewegingen
- trillingen
- spiercontracties
De symptomen kunnen ernstig genoeg zijn om het dagelijks leven te beïnvloeden door het moeilijk te maken om te bewegen, met anderen te communiceren of om uw gebruikelijke taken op het werk, op school of thuis uit te voeren.
Behandeling helpt vaak, maar sommige symptomen kunnen permanent zijn. Over het algemeen geldt: hoe eerder u wordt behandeld, hoe beter.
Lees verder voor meer informatie over extrapiramidale symptomen, inclusief de medicijnen die ze kunnen veroorzaken en hoe ze worden gediagnosticeerd en behandeld.
Wat zijn extrapiramidale symptomen?
Symptomen kunnen voorkomen bij zowel volwassenen als kinderen en kunnen ernstig zijn.
Vroege symptomen kunnen beginnen kort nadat u met een medicijn bent begonnen. Ze verschijnen vaak een paar uur na uw eerste dosis, maar kunnen op elk moment binnen de eerste paar weken verschijnen.
De timing kan afhangen van de specifieke bijwerking. Vertraagde symptomen kunnen optreden nadat u het medicijn enige tijd heeft gebruikt.
Akathisia
Bij acathisie kunt u zich erg onrustig of gespannen voelen en heeft u een constant verlangen om te bewegen. Bij kinderen kan dit optreden als fysiek ongemak, opwinding, angst of algemene prikkelbaarheid. Misschien merkt u dat het ijsberen, uw benen schudden, op uw voeten wiegen of over uw gezicht wrijven de rusteloosheid verlicht.
Onderzoek wijst uit dat het risico op acathisie toeneemt bij hogere doses medicatie. Akathisia-symptomen zijn ook geassocieerd met een hoger risico op een andere aandoening die tardieve dyskinesie wordt genoemd.
Overal van 5 tot 36 procent van de mensen die antipsychotica gebruiken, kan acathisie ontwikkelen.
Sommige medicijnen, waaronder bètablokkers, kunnen de symptomen helpen verlichten. Het verlagen van de dosis antipsychotica kan ook tot verbetering leiden.
Acute dystonie
Dystonische reacties zijn onvrijwillige spiercontracties. Deze bewegingen zijn vaak repetitief en kunnen onder andere oogkrampen of knipperen, draaiende kop, uitstekende tong en verlengde nek omvatten.
Bewegingen zijn misschien erg kort, maar ze kunnen ook je houding beïnvloeden of je spieren een tijdje verstijven. Ze hebben meestal invloed op uw hoofd en nek, hoewel ze ook in andere delen van uw lichaam kunnen voorkomen.
Dystonie kan pijnlijke spierstijfheid en ander ongemak veroorzaken. Je kunt ook stikken of moeite hebben met ademhalen als de reactie de spieren in je keel beïnvloedt.
Statistieken suggereren dat ergens tussen 25 en 40 procent van de mensen die antipsychotica gebruiken acute dystonie ervaart, hoewel het vaker voorkomt bij kinderen en jonge volwassenen.
Het begint meestal binnen 48 uur nadat u bent begonnen met het nemen van een antipsychoticum, maar verbetert vaak met de behandeling. Het verlagen van de dosis antipsychotica kan helpen. Dystonische reacties kunnen ook worden behandeld met antihistaminica en geneesmiddelen die de symptomen van de ziekte van Parkinson behandelen.
Parkinsonisme
Parkinsonisme beschrijft symptomen die lijken op die van de ziekte van Parkinson. Het meest voorkomende symptoom zijn stijve spieren in je ledematen. U kunt ook een tremor, verhoogde speekselvloed, langzame beweging of veranderingen in uw houding of manier van lopen hebben.
Tussen 20 en 40 procent van de mensen die antipsychotica gebruiken, ontwikkelt Parkinson-symptomen. Ze beginnen meestal geleidelijk, vaak binnen een paar dagen nadat u bent begonnen met het nemen van het antipsychoticum. Uw dosis kan van invloed zijn op het optreden van deze bijwerking.
Symptomen variëren in ernst, maar kunnen de beweging en functie beïnvloeden. Ze kunnen uiteindelijk op tijd vanzelf verdwijnen, maar ze kunnen ook worden behandeld.
Behandeling omvat over het algemeen het verlagen van de dosis of het proberen van een ander antipsychoticum. Geneesmiddelen die worden gebruikt om de symptomen van de ziekte van Parkinson te behandelen, kunnen ook specifiek worden gebruikt om de symptomen te behandelen.
Maligne neurolepticasyndroom (MNS)
Deze reactie is zeldzaam, maar zeer ernstig.
Over het algemeen zijn de eerste tekenen starre spieren en koorts, daarna slaperigheid of verwarring. U kunt ook epileptische aanvallen krijgen en de werking van uw zenuwstelsel kan worden beïnvloed. Symptomen verschijnen vaak meteen, vaak binnen een paar uur nadat u bent begonnen met het nemen van het antipsychoticum.
Onderzoek suggereert dat niet meer dan 0,02 procent van de mensen NMS zal ontwikkelen. Deze aandoening kan leiden tot coma, nierfalen en overlijden. Het wordt meestal geassocieerd met het starten van een antipsychoticum, maar het wordt ook in verband gebracht met het plotseling stoppen of veranderen van medicatie.
De behandeling bestaat uit het onmiddellijk stoppen van het antipsychoticum en het bieden van ondersteunende medische zorg. Met snelle medische zorg is meestal volledig herstel mogelijk, hoewel het twee weken of langer kan duren.
Tardieve dyskinesie
Tardieve dyskinesie is een extrapiramidaal symptoom met late aanvang. Het gaat om repetitieve, onvrijwillige bewegingen van het gezicht, zoals het draaien van de tong, kauwbewegingen en smakken van de lippen, puffen op de wang en grimassen. U kunt ook last krijgen van veranderingen in het lopen, schokkerige bewegingen van de ledematen of uw schouders ophalen.
Het ontwikkelt zich meestal pas als u het medicijn zes maanden of langer gebruikt. Ondanks de behandeling kunnen de symptomen aanhouden. Vrouwen hebben meer kans op deze bijwerking. Leeftijd en diabetes kunnen het risico verhogen, evenals negatieve schizofreniesymptomen of symptomen die de typische functie beïnvloeden.
Onder mensen die antipsychotica van de eerste generatie gebruiken, kan tot ongeveer 30 procent deze bijwerking ervaren.
De behandeling omvat het stoppen van het medicijn, het verlagen van de dosis of het overschakelen naar een ander medicijn. Clozapine kan bijvoorbeeld helpen bij het verlichten van tardieve dyskinesiesymptomen. Diepe hersenstimulatie is ook veelbelovend gebleken als behandeling.
Subtypes van tardieve dyskinesie
- Tardieve dystonie. Dit subtype is ernstiger dan acute dystonie en omvat gewoonlijk langzamere draaibewegingen over het lichaam, zoals extensie van de nek of romp.
- Aanhoudende of chronische acathisie. Dit verwijst naar acathisie-symptomen, zoals beenbewegingen, armbewegingen of schommelen, die een maand of langer aanhouden terwijl u dezelfde dosis medicatie gebruikt.
Beide hebben een later begin en kunnen ondanks behandeling aanhouden, maar de bewegingsvormen die met deze symptomen samenhangen, verschillen.
Kinderen die plotseling stoppen met het nemen van medicatie, kunnen ook ontwenningsdyskinesieën hebben. Deze schokkerige en repetitieve bewegingen worden over het algemeen gezien in de romp, nek en ledematen. Ze verdwijnen meestal binnen een paar weken vanzelf, maar het opnieuw starten van het medicijn en het geleidelijk verlagen van de dosis kan ook de symptomen verminderen.
Wat veroorzaakt extrapiramidale symptomen?
Je extrapiramidale systeem is een neuraal netwerk in je hersenen dat helpt bij het reguleren van motorische controle en coördinatie. Het bevat de basale ganglia, een reeks structuren die belangrijk zijn voor de motorische functie. De basale ganglia hebben dopamine nodig voor een goede werking.
Antipsychotica helpen de symptomen te verbeteren door zich te binden aan dopaminereceptoren in uw centrale zenuwstelsel en dopamine te blokkeren. Dit kan voorkomen dat de basale ganglia onvoldoende dopamine binnenkrijgen. Hierdoor kunnen zich extrapiramidale symptomen ontwikkelen.
Antipsychotica van de eerste generatie veroorzaakten vaak extrapiramidale symptomen. Bij antipsychotica van de tweede generatie treden bijwerkingen vaak op bij lagere snelheden. Deze medicijnen hebben minder affiniteit voor dopaminereceptoren en binden losjes en blokkeren sommige serotoninereceptoren.
Antipsychotica van de eerste generatie zijn onder meer:
- chloorpromazine
- haloperidol
- levomepromazine
- thioridazine
- trifluoperazine
- perphenazine
- flupentixol
- fluphenazine
Antipsychotica van de tweede generatie zijn onder meer:
- clozapine
- risperidon
- olanzapine
- quetiapine
- paliperidon
- aripiprazol
- ziprasidon
Hoe worden extrapiramidale symptomen gediagnosticeerd?
Het is belangrijk om op deze symptomen te letten als u of een geliefde een antipsychoticum gebruikt. Bijwerkingen van medicijnen lijken soms op de symptomen van de aandoening waarvoor een medicijn wordt gebruikt, maar een arts kan de symptomen helpen diagnosticeren.
Uw arts kan u of een familielid vragen naar uw symptomen. Ze kunnen tijdens een kantoorbezoek problemen zien die u ondervindt met beweging of coördinatie.
Ze kunnen ook een evaluatieschaal gebruiken, zoals de Drug-Induced Extrapyramididal Symptoms Scale (DIEPSS) of de Extrapyramididal Symptoms Rating Scale (ESRS). Deze weegschalen kunnen meer informatie geven over uw symptomen en hun ernst.
Hoe worden extrapiramidale symptomen behandeld?
Behandeling van extrapiramidale symptomen kan moeilijk zijn. Medicijnen kunnen verschillende bijwerkingen hebben en ze hebben een verschillende invloed op mensen. Je kunt de reactie die je hebt niet voorspellen.
Vaak is de enige behandelingsmethode het proberen van verschillende medicijnen of lagere doses om te zien welke de meeste verlichting bieden met de minste bijwerkingen. Afhankelijk van uw symptomen, kan u samen met uw antipsychoticum ook een ander type medicijn voorgeschreven krijgen om ze te helpen behandelen.
U mag de dosis van uw medicatie nooit aanpassen of wijzigen zonder begeleiding van uw arts.
Het wijzigen van uw dosis of medicatie kan tot andere symptomen leiden. Noteer en vermeld eventuele ongewenste of onaangename bijwerkingen voor uw arts.
Als u een lagere dosis antipsychotica voorgeschreven krijgt, vertel dit dan aan uw arts of therapeut als u symptomen van psychose krijgt of andere symptomen waarvoor uw medicatie bedoeld is.
Als u hallucinaties, wanen of andere verontrustende symptomen begint te krijgen, zoek dan onmiddellijk hulp. Deze symptomen kunnen het risico vergroten dat u uzelf of iemand anders pijn doet, dus uw arts wil misschien een andere behandelmethode proberen.
Het kan helpen om met uw therapeut te praten als u lijdt als gevolg van extrapiramidale symptomen. Therapie kan bijwerkingen niet direct aanpakken, maar uw therapeut kan ondersteuning en manieren bieden om ermee om te gaan wanneer symptomen uw dagelijks leven beïnvloeden of tot leed leiden.
het komt neer op
In sommige gevallen hebben extrapiramidale symptomen mogelijk niet al te veel invloed op u. In andere gevallen kunnen ze pijnlijk of ongemakkelijk zijn. Ze kunnen de kwaliteit van leven negatief beïnvloeden en bijdragen aan frustratie en leed.
Als u bijwerkingen heeft, kunt u besluiten om te stoppen met het innemen van uw medicatie om ze te laten verdwijnen, maar dit kan gevaarlijk zijn. Als u stopt met het innemen van uw medicatie, kunt u ernstigere symptomen krijgen. Het is belangrijk dat u uw medicatie blijft nemen zoals voorgeschreven totdat u met uw arts praat.
Als u bijwerkingen begint te krijgen tijdens het gebruik van een antipsychoticum, neem dan zo snel mogelijk contact op met uw arts. In sommige gevallen kunnen ze permanent zijn, maar behandeling leidt vaak tot verbetering.
