Wat is catatonie?
Catatonie is een psychomotorische aandoening, wat betekent dat het de verbinding tussen mentale functie en beweging omvat. Catatonie beïnvloedt het vermogen van een persoon om op een normale manier te bewegen.
Mensen met catatonie kunnen verschillende symptomen ervaren. Het meest voorkomende symptoom is stupor, wat betekent dat de persoon niet kan bewegen, spreken of reageren op prikkels. Sommige mensen met catatonie kunnen echter overmatige beweging en onrustig gedrag vertonen.
Catatonie kan van enkele uren tot weken, maanden of jaren duren. Het kan weken tot jaren na de eerste episode vaak terugkeren.
Als katatonie een symptoom is van een identificeerbare oorzaak, wordt het extrinsiek genoemd. Als er geen oorzaak kan worden vastgesteld, wordt deze als intrinsiek beschouwd.
Wat zijn de verschillende soorten katatonie?
De laatste editie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM – 5) categoriseert catatonie niet langer in typen. Veel professionals in de geestelijke gezondheidszorg kunnen catatonie echter nog steeds in drie typen indelen: achterlijk, opgewonden en kwaadaardig.
Retard catatonie is de meest voorkomende catatonievorm. Het veroorzaakt langzame beweging. Een persoon met een vertraagde katatonie staart mogelijk de ruimte in en spreekt vaak niet. Dit staat ook bekend als kinetische katatonie.
Mensen met opgewonden catatonie lijken 'versneld', rusteloos en opgewonden. Ze vertonen soms zelfbeschadigend gedrag. Deze vorm staat ook bekend als hyperkinetische katatonie.
Mensen met maligne catatonie kunnen delirium ervaren. Ze hebben vaak koorts. Ze kunnen ook een snelle hartslag en hoge bloeddruk hebben.
Wat veroorzaakt catatonie?
Volgens de DSM-5 kunnen verschillende aandoeningen catatonie veroorzaken. Ze bevatten:
- neurologische ontwikkelingsstoornissen (aandoeningen die de ontwikkeling van het zenuwstelsel beïnvloeden)
- psychotische stoornissen
- bipolaire stoornissen
- depressieve stoornissen
- andere medische aandoeningen, zoals cerebrale folaatdeficiëntie, zeldzame auto-immuunziekten en zeldzame paraneoplastische aandoeningen (die verband houden met kankertumoren)
Medicijnen
Catatonie is een zeldzame bijwerking van sommige medicijnen die worden gebruikt om psychische aandoeningen te behandelen. Als u vermoedt dat een medicijn katatonie veroorzaakt, zoek dan onmiddellijk medische hulp. Dit wordt beschouwd als een medisch noodgeval.
Intrekking van sommige medicijnen, zoals clozapine (Clozaril), kan catatonie veroorzaken.
Organische oorzaken
Beeldvormingsonderzoeken hebben gesuggereerd dat sommige mensen met chronische katatonie hersenafwijkingen kunnen hebben.
Sommige deskundigen zijn van mening dat het hebben van een teveel of een gebrek aan neurotransmitters catatonie veroorzaakt. Neurotransmitters zijn hersenchemicaliën die berichten van het ene neuron naar het andere overbrengen.
Een theorie is dat een plotselinge verlaging van dopamine, een neurotransmitter, katatonie veroorzaakt. Een andere theorie is dat een vermindering van gamma-aminoboterzuur (GABA), een andere neurotransmitter, tot de aandoening leidt.
Wat zijn de risicofactoren voor catatonie?
Vrouwen hebben een hoger risico om katatonie te ontwikkelen. Het risico neemt toe met de leeftijd.
Hoewel katatonie van oudsher geassocieerd is met schizofrenie, classificeren psychiaters catatonie nu als zijn eigen stoornis, die optreedt in de context van andere stoornissen.
Naar schatting 10 procent van de ernstig zieke psychiatrische patiënten ervaart katatonie. Twintig procent van de katatonische patiënten heeft schizofreniediagnoses, terwijl 45 procent een stemmingsstoornis heeft.
Vrouwen met postpartumdepressie (PPD) kunnen catatonie ervaren.
Andere risicofactoren zijn cocaïnegebruik, een lage zoutconcentratie in het bloed en het gebruik van medicijnen zoals ciprofloxacine (Cipro).
Wat zijn de symptomen van katatonie?
Catatonie heeft veel symptomen, waarvan de meest voorkomende zijn:
- stupor, waar een persoon niet kan bewegen, niet kan praten, en lijkt de ruimte in te staren
- houding of 'wasachtige flexibiliteit', waarbij een persoon gedurende langere tijd in dezelfde positie blijft
- ondervoeding en uitdroging door gebrek aan eten of drinken
- echolalia, waarbij een persoon op een gesprek reageert door alleen te herhalen wat hij of zij heeft gehoord
Deze veelvoorkomende symptomen zijn te zien bij mensen met een vertraagde katatonie.
Andere symptomen van catatonie zijn:
- catalepsie, wat een soort spierstijfheid is
- negativisme, dat is een gebrek aan respons of oppositie tegen externe stimulatie
- echopraxia, wat de bewegingen van een ander nabootst
- mutisme
- grimassen
Opgewonden catatonie
Symptomen die specifiek zijn voor opgewonden katatonie zijn onder meer overmatige, ongebruikelijke bewegingen. Deze omvatten:
- agitatie
- rusteloosheid
- doelloze bewegingen
Kwaadaardige katatonie
Kwaadaardige katatonie veroorzaakt de ernstigste symptomen. Ze bevatten:
- delirium
- koorts
- stijfheid
- zweten
Vitale symptomen zoals bloeddruk, ademhalingsfrequentie en hartslag kunnen fluctueren. Deze symptomen vereisen onmiddellijke behandeling.
Overeenstemming met andere voorwaarden
Catatonia-symptomen weerspiegelen die van andere aandoeningen, waaronder:
- acute psychose
- encefalitis of ontsteking in het hersenweefsel
- maligne neurolepticasyndroom (MNS), een zeldzame en ernstige reactie op antipsychotica
- niet-convulsieve status epilepticus, een type ernstige aanval
Artsen moeten deze aandoeningen uitsluiten voordat ze catatonie kunnen diagnosticeren. Een persoon moet gedurende 24 uur ten minste twee belangrijkste symptomen van catatonie vertonen voordat een arts catatonie kan diagnosticeren.
Hoe wordt catatonie gediagnosticeerd?
Er bestaat geen definitieve test voor catatonie. Om catatonie te diagnosticeren, moeten een lichamelijk onderzoek en testen eerst andere aandoeningen uitsluiten.
De Bush-Francis Catatonia Rating Scale (BFCRS) is een test die vaak wordt gebruikt om katatonie te diagnosticeren. Deze schaal heeft 23 items gescoord van 0 tot 3. Een "0" -classificatie betekent dat het symptoom afwezig is. Een "3" -classificatie betekent dat het symptoom aanwezig is.
Bloedonderzoek kan helpen om verstoringen van de elektrolytenbalans uit te sluiten. Deze kunnen veranderingen in de mentale functie veroorzaken. Een longembolie of een bloedstolsel in de longen kan leiden tot catatonia-symptomen.
Een fibrine D-dimeer-bloedtest kan ook nuttig zijn. Recente studies geven aan dat katatonie geassocieerd is met verhoogde D-dimeer niveaus. Veel aandoeningen (zoals longembolie) kunnen echter de D-dimeerwaarden beïnvloeden.
Met CT- of MRI-scans kunnen artsen de hersenen bekijken. Dit helpt om een hersentumor of zwelling uit te sluiten.
Hoe wordt catatonie behandeld?
Medicijnen of elektroconvulsietherapie (ECT) kunnen worden gebruikt om katatonie te behandelen.
Medicijnen
Medicijnen zijn meestal de eerste benadering voor de behandeling van katatonie. Soorten geneesmiddelen die kunnen worden voorgeschreven, zijn onder meer benzodiazepines, spierverslappers en in sommige gevallen tricyclische antidepressiva. Benzodiazepines zijn meestal de eerste voorgeschreven medicijnen.
Benzodiazepines omvatten clonazepam (Klonopin), lorazepam (Ativan) en diazepam (Valium). Deze medicijnen verhogen de GABA in de hersenen, wat de theorie ondersteunt dat verminderde GABA tot katatonie leidt. Mensen met een hoge ranking op de BFCRS reageren meestal goed op benzodiazepinebehandelingen.
Andere specifieke medicijnen die kunnen worden voorgeschreven, afhankelijk van het geval van een persoon, zijn onder meer:
- amobarbital, een barbituraat
- bromocriptine (Cycloset, Parlodel)
- carbamazepine (Carbatrol, Epitol, Tegretol)
- lithiumcarbonaat
- schildklierhormoon
- zolpidem (Ambien)
Na 5 dagen, als er geen reactie is op de medicatie of als de symptomen verergeren, kan een arts andere behandelingen aanbevelen.
Elektroconvulsietherapie (ECT)
Elektroconvulsietherapie (ECT) is een effectieve behandeling voor katatonie. Deze therapie wordt uitgevoerd in een ziekenhuis onder medisch toezicht. Het is een pijnloze procedure.
Zodra een persoon is verdoofd, geeft een speciale machine een elektrische schok aan de hersenen. Dit veroorzaakt een aanval in de hersenen gedurende ongeveer een minuut.
Aangenomen wordt dat de aanval veranderingen veroorzaakt in de hoeveelheden neurotransmitters in de hersenen. Dit kan de symptomen van catatonie verbeteren.
Volgens een literatuuroverzicht uit 2018 zijn ECT en benzodiazepines de enige behandelingen waarvan klinisch is bewezen dat ze katatonie behandelen.
OutlookWat zijn de vooruitzichten voor catatonie?
Mensen reageren meestal snel op behandelingen met katatonie. Als een persoon niet reageert op voorgeschreven medicijnen, kan een arts alternatieve medicijnen voorschrijven totdat de symptomen verdwijnen.
Mensen die ECT ondergaan, hebben een hoog terugvalpercentage voor catatonie. Symptomen verschijnen meestal binnen een jaar weer.
Kan catatonie worden voorkomen?
Omdat de exacte oorzaak van catatonie vaak onbekend is, is preventie niet mogelijk. Mensen met katatonie moeten echter voorkomen dat ze overtollige neuroleptica gebruiken, zoals chloorpromazine. Misbruik van medicatie kan de symptomen van katatonie verergeren.
